მიკოლოგიისა და მცენარეთა პათოლოგიის ლაბორატორია

საქართველოში გავრცელებული საჭმელი სოკოების in vitro კოლექციის შექმნა (2022 – 2025)

წინამდებარე პროექტი მიზნად ისახავს საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებში მოძიებული ველური საკვები სოკოების in vitro კოლექციის შექმნას და აგრარული უნივერსიტეტის მიკოლოგიური ჰერბარიუმის და სოკოების კულტურების კოლექციის ახალი ნიმუშებით შევსებას. ველური საკვები სოკოების კოლექციის შექმნა არის ფუნდამენტური საქმე, რომელიც მრავალფეროვანი თანმხლები მეცნიერული ცოდნის აკუმულაციას მოახდენს. პროექტის შედეგები საინტერესო იქნება ბიოლოგებისთვის, მიკოლოგებისთვის, ფერმერებისთვის, ეთნობოტანიკოსებისათვის და სხვა დაინტერესებული პირებისთვის.

საკვები სოკოების კოლექციების შექმნა გარკვეულწილად მნიშვნელოვანია ქვეყნის ეკონომიკური განვითარებისთვისაც. უკანასკნელი რამდენიმე წლის განმავლობაში საქართველოში აღინიშნება სოკოების მოხმარების მზარდი ტენდენცია. აღსანიშნავია, რომ ამჟამად სოკოს "თესლი", ძირითადად, შემოდის საზღვარგარეთიდან, იმის გამო რომ არ არსებობს ადგილობრივი კოლექციები, რის საფუძველზეც უნდა განვითარდეს სოკოების სელექცია, როგორც მეცნიერება. წინამდებარე პროექტი ამ ხარვეზის გამოსწორებას ემსახურება. პროექტის მიმდინარე სამუშაოებში კონსულტირებას გაგვიწევს კოლეგა ნიდერლანდებიდან, ვახენინგენის უნივერსიტეტიდან.

ვაზის ქართული ჩანასახოვანი პლაზმის შესწავლა ნაცრის მიმართ გამძლეობაზე (2022 – 2025)

Erysiphe necator Schw. არის ფიტოპათოგენური სოკო, რომელიც იწვევს ყურძნის ნაცარს, განსაკუთრებით აზიანებს ვაზის ევროპულ ჯიშებს (V. vinifera L). ხელშემწყობ გარემო პირობებში, პათოგენური სოკო აზიანებს მცენარის ყველა მწვანე ნაწილს და ანადგურებს ყურძნის მოსავალს.

ვაზის ნაცრის კონტროლი მოითხოვს ფუნგიციდების რეგულარულ გამოყენებას, მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ ქიმიკატების ინტენსიურ გამოყენებას უარყოფითი გავლენა აქვს გარემოზე და ადამიანის ჯანმრთელობაზე. დაავადების მიმართ გამძლე ჯიშების მოძიება ერთ-ერთი პრიორიტეტული მიმართულებაა მსოფლიოში. ზოგიერთი ქართველი და უცხოელი მეცნიერის მონაცემებით ვაზის ქართული ჯიშების ზოგიერთი წარმომადგენელი ავლენს დაავადების მიმართ გამძლეობის უნარს.

აღნიშნული კვლევები ეყრდნობა ქართული ვაზის ჩანასახოვანი პლაზმის ნაწილის შესწავლას. თუმცა უფრო დიდი ნაწილი პრაქტიკულად შეუსწავლელია.

ამის გამო, უაღრესად მნიშვნელოვანია ქართული ვაზის ჩანასახოვანი პლაზმის შეფასება და დახასიათება მომავალი თაობებისთვის. ამ პროექტის მიზანია ვაზის ქართული ჩანასახოვანი პლაზმის სკრინინგი ვაზის ნაცრის წინააღმდეგ ვაზის შემსწავლელი საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ შემუშავებული მეთოდიკით.

პროექტი განხორციელდება საქართველოს აგრარული უნივერსიტეტის, კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის და საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის გამოცდილი და ახალგაზრდა მეცნიერების ერთობლივი თანამშრომლობის საფუძველზე. პროექტის მიმდინარე სამუშაოებში ქართულ ჯგუფს კონსულტაციას გაუწევენ აშშ – ის ვაზის ფენოტიპების ცენტრის უცხოელი კოლეგები.

Darwin Initiative: Partnership Projects Round 27: Utilization of Mycological Resources by Local Communities in Georgia (2021 – 2022)

პროექტი მიზნად ისახავს საქართველოს საჭმელი სოკოების ბიომრავალფეროვნების შესწავლას საქართველოს მაღალმთიან რეგიონებში, მათი შემდგომი გამოყენების მიზნით. პროექტის ფარგლებში მოხდება საქართველოს აგრარულ უნივერსიტეტსა და ჯეიმს ჰატონის ინსტიტუტს შორის თანამშრომლობითი ურთიერთობების დამყარება.

საქართველოს ველური ვაზი: შესწავლა და დაცვა (2018 – 2021)

პროექტი მიზნად ისახავდა ველური ევროპული ვაზის ბიომრავალფეროვნების შესწავლას და მის დახასიათებას ვაზისა და ღვინის საერთაშორისო ორგანიზაციის დისკრიპტორების მიხედვით.

არბუსკულურ მიკორიზული სოკოების გავლენა ხორბლის სხვადასხვა გენოტიპების ფესვების კოლონიზაციასა და საკვები ნივთიერებების შეთვისებაზე (2016)

პროეტის ფარგლებში მოხდა, ხორბლის ქართული გენოტიპების (Tr. aestivum var. ferrugineum, Tr. aestivum var. lutescens, Tr. timopheevi Zhuk, Tr. ibericum Men.) და ფესვებთან ასოცირებული არბუსკულურ მიკორიზული სოკოების Rhizophagus irregularis და Funneliformis mosseae -ს ურთიერთქმედების შესწავლა კონტროლირებად პირობებში. კვლევის შედეგად დადგინდა სოკოების და მცენარეთა გენოტიპების ურთიერთქმედების დადებითი და უარყოფითი შედეგები.

საქართველოს მე-19 საუკუნის მიკოლოგიური ჰერბარიუმი და მიკრომიცეტების შტამების ცოცხალი კოლექცია და მისი შენარჩუნებისა და განახლების პერსპექტივები (2015 – 2018)

მიკოლოგიური ჰერბარიუმი, რომლის განახლებაც მოხდა ეროვნული ფონდის მიერ დაფინანსებული პროექტის ფარგლებში წარმოადგენს მე-19 საუკუნის შუა წლებიდან შეგროვილ კოლექციას, როდესაც მიკოლოგია და ფიტოპათოლოგია პირველად შემოვიდა საქართველოში და დამკვიდრდა, როგორც სამეცნიერო დარგები უცხოელი და ქართველი მეცნიერების ღვაწლით.

პროექტის ფარგლებში მოხდა ჰერბარიუმის ნიმუშების აღწერა, განახლება, გაციფრება. პროექტის განხორციელების შემდეგ ცნობილი გახდა მიკოლოგიური ჰერბარიუმის ნიმუშების ზუსტი რაოდენობა - სულ 18821. დადგინდა, რომ 18821 ნიმუშზე აღწერილია სოკოს 24079 სახეობა. აქედან 89 სახეობა მიეკუთვნება Amebozoa-ს, 18086 – Ascomycta-ს, 4740 –  Basidiomycota-ს, 35 – Chitridiomycota-ს, 1124 –  Oomycota-ს, 5 – Zygomycota-ს. აქედან 14 730 ნიმუში არის საქართველოდან (ეროვნული კოლექცია), დანარჩენი ნიმუშები ჩამოტანილია ან გამოგზავნილი მსოფლიოს ასი სხვადასხვა ქვეყნიდან. კოლექციაში დაცულია 269 სანიმუშო კოლექცია, რომლებიც თავის დროზე პირველად აღწერეს ცნობილმა მეცნიერება და უწოდეს სახელი.

განახლდა სოკოების ცოცხალი კულტურების კოლექცია, შეივსო ახალი შტამებით და მოხდა მათი კონსერვაცია. სოკოების წმინდა კულტურების ძველი კოლექციიდან განახლდა 207 სოკოს წმინდა კულტურა და გამოიყო და იდენტიფიცირებული იქნა 117 ახალი სოკოს შტამი.

მოძიებული იქნა საქართველოში სოკოების შესახებ გამოქვეყნებული სამეცნიერო სტატიები. 1887 წლიდან დღემდე გამოცემული 22 სამეცნიერო ჟურნალიდან გაციფრდა 999 სტატია. შეიქმნა სამეცნიერო სტატიების ელექტრონული მონაცემთა ბაზა.

შექმნილი მონაცემთა ბაზები (ჰერბარიუმის, სოკოების შტამების და სამეცნიერო ლიტერატურის) აიტვირთა პროექტის ფარგლებში შექმნილ ვებ გვერდზე და განთავსდა საქართველოს აგრარული უნივერსიტეტის სერვერზე. ჰერბარიუმში აღწერილი სოკოების ბიომრავალფეროვნება გამოიცა წიგნად: „მიკოლოგიური კოლექციის კატალოგი 1857-2018“.

პროექტის მიმდინარეობის პერიოდში საქართველოს აგრარულ უნივერსიტეტში შეიქმნა მიკოლოგიური ჰერბარიუმის საცავი და მიკოლოგიის და მცენარეთა პათოლოგიის ლაბორატორია, სადაც გაგრძელდება სამეცნიერო მუშაობა.

პროექტის მიმდინარეობისას სამეცნიერო პროექტის ფარგლებში პრაქტიკა გაიარა აგრონომიული და ბიოლოგიური მიმართულების თხუთმეტმა სტუდენტმა. აქედან 5 სტუდენტი ხელშეკრულებით იყო ჩართული პროექტის მიმდინარეობისას. ორი სტუდენტი დაინტერესდა კვლევებით და სამაგისტრო ნაშრომის თემის დამუშავება დაიწყო მიკოლოგიაში და მცენარეთა პათოლოგიაში.

კოლექციების მოწესრიგებამ საქართველოში მიკოლოგიური კვლევებისთვის კარგი საფუძველი შექმნა, რომელიც საინტერესო იქნება როგორც ქართველი, ისე უცხოელი მკვლევარებისთვის და სხვადასხვა სპეციალობის და მიმართულების მეცნიერთათვის: მცენარეთა დამცველებისათვის, ფიტოპათოლოგებისათვის, ენტომოლოგებისათვის, ეკოლოგებისათვის, ბოტანიკოსებისათვის, სოფლის მეურნეობისა და ბიოლოგიის დარგში მოღვაწე მეცნიერებისა და სხვა დაინტერესებული პირისათვის. კვლევის შედეგები გამოქვეყნდა ორ სამეცნიერო სტატიაში და წარდგენილი იქნა ორ სამეცნიერო კონფერენციაზე.

პროექტის ფარგლებში, საერთაშორისო სამეცნიერო კონტაქტები დამყარდა ნიუ იორკის ბოტანიკურ ბაღთან - ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ქიუს სამეფო ბოტანიკურ ბაღებთან და სოფლის მეურნეობის და ბიოლოგიური მეცნიერებების საერთაშორისო ორგანიზაციასთან (CABI) დიდ ბრიტანეთში, ვახენინგენის უნივერსიტეტთან და ვესტერდაიკის ბიომრავალფეროვნების ინსტიტუტთან - ჰოლანდიაში. ამ კონტაქტების საფუძველზე მომავალში იგეგმება ურთიერთთანამშრობლობა სხვადასხვა სამეცნიერო კვლევებში.

გენომის მასშტაბის სელექცია ხორბალში (2015)

პროექტის ფარგლების მოხდა ხორბლის ქართული კიშების ფენოტიპირება საველე პირობებში, როგორც პროექტის ერთ-ერთი ამოცანა.

აღმოსავლეთ-დასავლეთის თანამშრომლობა ვაზის მრავალფეროვნების შესწავლისა და გამრავლებისთვის ადაპტაციური თვისებების მობილიზაციისთვის (2010 – 2014)

ვაზის გენეტიკური რესურსები მისი მოშინაურების სავარაუდო არეალში (სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპა და განსაკუთრებით კავკასია) და ევროპის მასშტაბით მიგრაციის მარშრუტზე ცუდად არის ცნობილი. ის, ასევე, მოიცავს ჯერ კიდევ აუთვისებელ მრავალფეროვნებას და სიმდიდრეს. ამ გამოწვევის გადასაჭრელად მეცნიერებმა და სელექციონერებმა უნდა იმუშაონ ერთად საერთაშორისო დონეზე, რათა გამოიმუშაონ ცოდნა ღირებული მრავალფეროვნების, მისი შაბლონების, პროცესებისა და ისეთ მახასიათებლებთან, როგორიცაა დაავადებების მიმართ გამძლეობა და ყურძნის ხარისხი. COST-ის პროექტმა საშუალება მისცა მკვლევარებს აღმოსავლეთ და დასავლეთ ევროპის ქვეყნებიდან რომ ერთად ემუშავათ და გამოიკვლიათ გენეტიკური მრავალფეროვნება ფართო გეოგრაფიულ მასშტაბში და ქვეყნების ძალიან ფართო სპექტრში და მოეხდინათ ადაპტაციური თვისებების მობილიზება მოსავლის მიღების, მოშენებისა და მდგრადი გამოყენებისთვის.